Prezentujemy Państwu fragmenty opracowania dotyczącego uzyskania przez Polskę dostępu do Morza Bałtyckiego w 1920 roku. Fragment dotyczy okresu od 1912 do ogłoszenia niepodległości Polski.
Ruch polski na Pomorzu nie dysponował znaczną kadrą przywódców w porównaniu do Wielkopolski i Górnego Śląska, szczególnie szczebla powiatowego. Stąd też w 1912 r. spadła liczba głosów na listy polskie w wyborach parlamentarnych na rzecz katolickiego Centrum i SPD.
Nieliczni z polskich polityków zdawali sobie sprawę z roli Bałtyku dla Polski. Do nich zaliczyć trzeba przede wszystkim Romana Dmowskiego, Ignacego Paderewskiego, Eugeniusza Romera, Jana Ludwika Popławskiego.
Położenie Polaków na Pomorzu po wybuchu pierwszej wojny światowej uległo gwałtownemu pogorszeniu. Władze niemieckie ograniczyły do minimum swobody narodowe. Do wojska wcielono wielu aktywnych przywódców i członków organizacji polskich. W pierwszych tygodniach sierpnia 1914 r. zatrzymano w areszcie 57 polskich działaczy narodowych. W dniach 3–14 sierpnia tegoż roku zakazano drukowania polskich gazet.
W latach następnych na tle trudności aprowizacyjnych i rosnącego bezrobocia Polacy na Pomorzu zaczęli ujawniać corazśmielej tendencje niepodległościowe. Uchylali się od podpisywania pożyczek wojennych, manifestowali obojętność wobec sukcesów oręża niemieckiego. Młodzież polska bojkotowała apele o ochotniczym zaciągu do armii niemieckiej.
Już w początkach marca 1915 r. zbierano na Pomorzu i w Wielkopolsce fundusze, odzież iżywność na rzecz ofiar wojny w zaborze rosyjskim za pomocą Komitetu Niesienia Pomocy dla Królestwa Polskiego z siedzibą w Poznaniu.
Olbrzymia większość polskiego społeczeństwa Pomorza negatywnie oceniła akt 5 listopada 1916 r., zapowiadający powołanie autonomicznego Królestwa Polskiego. Rosły na Pomorzu sympatie proalianckie wyrażane m.in. w sejmie pruskim przez polskich posłów Władysława Seydę i Tadeusza Styczyńskiego.
Rewolucja lutowa w Rosji, przystąpienie Stanów Zjednoczonych Ameryki dowojny po stronie Ententy, a następnie powstanie Komitetu Narodowego Polskiego w Lozannie pod wodzą Romana Dmowskiego: oto wydarzenia, które zdynamizowały polskie aspiracje niepodległościowe na Pomorzu.
Od 1917 r. także ruch niepodległościowy, kierowany przez Józefa Piłsudskiego, stawiał jasno przynależność Pomorza do powstającego państwa polskiego. Na tle obchodów setnej rocznicyśmierci Tadeusza Kościuszki i Henryka Dąbrowskiego rozpoczęło działalność na Pomorzu Narodowe Stronnictwo Robotników. W kompleksie leśnym Borów Tucholskich pojawiły się pierwsze próby polskiej konspiracji zbrojnej – oddziały partyzanckie kierowane przez Franciszka Kleinschmidta i braci Gnacińskich.
W 1918 r. idea konspiracji zbrojnej objęła gniazda „Sokoła” oraz drużyny skautów w Toruniu, Brodnicy i Chełmży.
Na tle klęsk armii niemieckiej w 1918 r. posłowie polscy Władysław Seyda, ks. Antoni Stychel i Wojciech Korfanty domagali się zjednoczenia z Polską całego zaboru pruskiego z wybrzeżem morskim.
12 października 1918 r. ukazała się odezwa polskich organizacji społecznych i ich organów prasowych wyrażająca wolę Polaków z zaboru pruskiego przyłączenia tych ziem do Polski. W odezwie tej czytamy: „Tylko zjednoczenie wszystkich części narodu, osiadłych na ziemiach polskich w jedną całość, wyposażoną w pełnię praw państwowych, stanowić może rękojmię trwałego przymierza narodów”.
Uznał to prezydent Wilson, wysuwając w swym programie pokojowym sprawę utworzenia Polski niepodległej, złożonej z wszystkich ziem polskich, z własnym wybrzeżem morskim, jako jeden z warunków sprawiedliwego porządku międzynarodowego.
Paderewski w memoriale do prezydenta Woodrow Wilsona z 11 stycznia 1917 r. pisał: „Dla Polski Gdańsk jest oknem nacały świat.Jest on płucami, bez których nie może ona oddychać. Jest on tym dla niej, czym Londyn dla Anglii, Le Havre dla Francji, a Antwerpia dla Belgii.Wisła odcięta od Gdańska granicą to właściwie martwa rzeka. Gdańsk bez Wisły jest dziś lokalnym portem morskim bez znaczenia, prowincjonalnym miastem. Przeciwnie, Gdańsk jako port zjednoczonej Polski będzie naturalnym, jedynym wyjściem dla jej całego handlu zagranicznego, olbrzymim składem eksportowym i importowym kraju, który zajmieśrednie miejsce wśród państw europejskich”.
W Manifeście Tymczasowego Rządu Republiki Polskiej z 7 listopada 1918 r. kierowanego przez Ignacego Daszyńskiego czytamy: „Państwo polskie, obejmujące sobą wszystkie ziemie zamieszkałe przez lud polski, z własnym wybrzeżem morskim, stanowić ma po wszystkie czasy Polską Republikę Ludową, której pierwszego prezydenta obierze Sejm Ustawodawczy”.
Następne części: część 2, część 3.
Autor, prof. Marian M. Drozdowski, jest szefem Komisji Biografistyki Polskiego Towarzystwa Historycznego, biografem m.in. Eugeniusza Kwiatkowskiego i Władysława Grabskiego. Powyższy fragment pochodzi ze zbioru "Archiwum Morskie Eugeniusza Kwiatkowskiego", wyd. Gdynia, grudzień 2009
